Najpiękniejsze spotkania z Kretą to te, w których wychodzimy jej naprzeciw. Spotykamy ją na jej własnych drogach.

Jedną z takich możlowości daje nam szlak E4. Idealny, by poznać wyspiarskie sekrety: wioski, gdzie nie docierają asfaltowe drogi, plaże widoczne tylko od strony morza.

Wiem, że nie wszyscy chcą od razu pakować się w poważne relacje, długie wędrówki. Niektórzy zastanawiają się jak taką podróż zacząć, by nie wpakować się w tarapaty.

Dlatego w tym wpisie znajdziecie pomysły na 7 tras wzdłuż nadmorskiego odcinka E4: od niezobowiązującego spaceru przez dłuższą wędrówkę. Niezależnie którą wybierzecie, morze będzie Waszym najlepszym towarzyszem. No to co? W drogę!

Trasa 1#: Paleochora i okolice

Poziom zaawansowania: łatwy
Dystans: zależny od Was
Średni czas przejścia: –
Maksymalna wysokość: –

Położona na malutkim półwyspie Paleochora jest świetnym celem wędrówki w samej sobie. Możecie wspiąć się do weneckiego fortu z widokiem na całe miasteczko albo nieskończone spacerować wzdłuż nadmorskiego deptaku.

Pod wieczór auta mają zakaz wjazdu do centrum. Dlatego wśród życzliwych śmiechów i przy barowej muzyce, bez pośpiechu możecie powłóczyć się po głównym deptaku.

W Paleochorze możecie także wypożyczyć rower. Na dwóch kółkach warto dojechać do oddalonej o 9 km plaży Krios. Jeżeli z kolei zdecydujecie się na cztery kółka, to wypożyczonym autem ucieknijcie na słynącą z różowego piasku plażę Balos.

Z portu w Paleochorze kursują statki do Sougi, Agia Roumeli, Loutro, Chora Sfakion. Choć w Paleochorze można się nieźle zasiedzieć, to jest ona świetną bazą wypadową: nie tylko na szlaki zaczynające się od niej, ale i dalsze.

 

Trasa 2#: Paleochora – Sougia (przez Lissos)

Poziom zaawansowania: średni
Dystans: 14 km
Średni czas przejscia: 6 godzin
Maksymalna wysokość: 117 m

Pierwsza część szlaku między Paleochorą a Sougią jest łagodna i przyjemna. Podejścia zaczynają się dopiero w połowie dystansu.

Tuż za Paleochorą odkryjecie plażę Galiskari. Prowadzi do niej naturalna skalna brama, a sama plaża jest częstym celem spacerów mieszkańców. Kiedy kamyczki zaczną uwierać Was w pośladki, przejdźcie paręnaście metrów dalej, gdzie czeka piękna piaszczysta plaża Anidri. Nawet jeśli na jedzenie będzie za wcześnie, to  zapewniam, że freddo espresso w cieniu tamtejszej kantyny na pewno będzie miłym przerywnikiem.

3 kilometry za plażą Anidri znów możecie dać nura w niebieskość na malutkiej plaży Astropelekita, której nazwa wywodzi się od pioruna. Sama plaża, wbrew nazwie, nie robi piorunującego wrażenia. Miło jednak pomyśleć, że starożytni wierzyli, że jej białawe skały powstały po tym, jak bogowie olimpijscy rzucili piorun w okolicę.

Z plaży Astropelekita została Wam już nieco ponad godzina drogi do Lissos.

Po znaczącym mieście, jakim Lissos było w przeszłości, pozostało niewiele. Kilka kamiennych domów z okresu romańskiego, nieco kolumn, dawna świątynia Asklepiosa i to, co zmęczonych wędrówką najbardziej ucieszy – masa cienia i znane z uzdrawiających właściwości źródełko.

Z Lissos możecie wrócić do Paleochory. Proponuję Wam jednak przejść kolejne 3 km do Sougii, skąd stateczkiem możecie wrócić do Paleochory. Albo ruszyć dalej aż do Tripiti!

Trasa 3#: Sougia – Tripiti

Poziom zaawansowania: średni
Dystans: 15 km
Średni czas przejścia: 4,5 godzin
Maksymalna wysokość: 294 m

Niewielka Sougia dzielnie broni się przed turystyką. Zapomniana przez tłumy, ciągle jest spokojną przystanią z długą piaszczystą plażą.

Wędrówka z Sougii do Tripiti zajmie Wam około 4,5 godziny. Z racji tego, że przy Tripiti nie ma żywego ducha, większość decyduje się na powrót do Sougi. Pozostali kontynuują wędrówkę do Agia Roumeli ale to już kolejne 12 km.

Jeżeli szlak Sougia -Tripiti chcecie przejść ją tam i z powrotem zarezerwujcie sobie cały dzień. Jeżeli macie ochotę na krótszy dystans to udajcie się do Tripiti łódką, a potem wróćcie pieszo do Sougii.

Droga między Sougią a Tripiti jest wyraźnie oznaczona, a duża ilość cienia sprawia, że jest przyjemna nawet w gorące dni.

Po drodze rozglądajcie się uważnie – łatwo przegapić pozostałości weneckiego zamku, który wtapia się w piaskowe kolory. Jedynie Kapliczka Proroka Eliasza wyróżnia się swoją bielą na tle skał.

Tuż przed zejściem do Tripiti zaskoczy Was wielki oleandrowy krzew z niewielkim źródełkiem. Strumień jest jedyną wodą pitną, która znajdziecie na całym odcinku drogi. Nawet jeżeli woda płynie bardzo wolno, to jesteście szczęściarzami — w lecie strumyk znika kompletnie.

W Tripiti w miejscu, gdzie kończy się wąwóz, w cieniu klifów schował się kościółek św. Mikołaja oraz dziesiątki kóz odpoczywających po godzinnych harcach.

W nagrodę za wytrwałość skalista plaża Tripiti ze swoimi pionowymi klifami ukoi Was naturalnym cieniem i imponującymi formacjami skalnymi.

Trasa 4#: Tripiti – Agia Roumeli

Poziom zaawansowania: trudny
Dystans: 13 km
Średni czas przejścia: 5 godzin
Maksymalna wysokość: 460 m

Trasa wiodąca od Tripiti do Agia Roumeli to najbardziej zielony kawałek wędrówki, ale i najtrudniejszy.

Już na wyjściu z Tripiti szlak poprowadzi Was po rozrzuconych przy morzu głazach i zaangażuje w ucieczkę przed chlustającymi falami.

Pół kilometra za Tripiti rozciąga się dużo ładniejsza plaża Sedoni, którą upodobali sobie pszczelarze.

Za Sedoni przejścia się zwężają, sypki grunt utrudnia wędrówkę. Fragment jest dla osób o mocnych nerwach, które nie mają problemu z wysokością. W niektórych miejscach będziecie musieli bokiem, trzymając się wystającej skały, za plecami mając przepaść zatopioną w morzu. Niektórzy powiedzą, że jest widowiskowo, inni skupią się nad uspokojeniem drżących nóg.

Nagrodą za trudy będzie piękna Domata. To jedna z tych plaż, która zrobiła na mnie największe wrażenie. Pionowe skalne ściany wyglądają jak odcięte ostrym nożem, a ich wielkość wbija w żwir.

Za plażą Domata zaczyna się jedna z najtrudniejszych, ale i najpiękniejszych odcinków kreteńskiego E4.

To tu czeka Was największe podejście, a potem zejście do Agia Roumeli, położonej tuż przy wyjściu z wąwozu Samaria.

 

Trasa 5#: Agia Roumeli – Lutro

Poziom zaawansowania: średni
Dystans: 18 km
Średni czas przejścia: 5 godzin
Maksymalna wysokość: 106 metrów

Agia Roumeli znana jest przede wszystkich jako stacja końcowa Samarii – najpopularniejszego wąwozu na Krecie.

 

W Agia Roumeli znajdziecie sporo tawern (szczególnie polecam Kalipso), kawiarnii, a także całkiem rozbudowaną ofertę noclegową.

Zamiast jak większość wychodzących z wąwozu, przebiegać przez wioskę do odpływającego stateczku, zatrzymajcie się i zajrzyjciee nad wypływającą z wąwozu rzekę, a także żwirkową plażę Zeromouri z imponującą jaskinią.

 

Idąc od Agia Roumeli po godzinie traficie na szaro-brązową plażę z bizantyjskim kościołem św. Pawła. Oprócz świątyni znajdziecie tu także słodką wodę wypływającą tuż przy wejściu do morza.

Dalej przetniecie piękny sosnowy las pełen dzikich cebul i kóz hasających między nimi.

Po pewnym czasie wszechobecną zieloność przerwie surowy krajobraz skalistego wybrzeża, ciągnącego się aż do wyjścia z wąwozu Aradena na plaży Marmara. Tutaj możecie zrobić przerwę na orzeźwiające nurkowanie i jedzenie w tawernie na skale.

Za Marmara, wędrując dalej przez miko-osady Likos i Phoenix, w niecałe dwie godziny dotrzecie do malowniczego Loutro. W drogę możecie ruszyć od razu albo… jutro. Bo wąwóz Aradena, do którego wejście wypatrzycie z tawerny na skale, jest warty zmiany planów.

Trasa 6#: Marmara – Aradena

Poziom zaawansowania: średni
Dystans: 7,5 kilometów
Średni czas przejścia: 2,5 godziny (w górę wąwozu)/ 2 godziny w dół
Maksymalna wysokość: 595 metrów

Na marmurowej plaży, od której Marmara wzięła swoją nazwę, znajduje się wejście do wąwozu Aradena. Choć trasa do opuszczonej wioski o tej samej nazwie ma około 7 km, to wąwóz liczy ponad 15 km i jest jednym z najdłuższych na Krecie.

W Aradenie nie spotkacie takich tłumów jak w wąwozie Samaria, Imbros oczy Agia Irini.

Niesamowite jak na takiej małej przestrzeni skumulowały się wszystkie piękności: źródełko w połowie trasy, żółte i różowe kwiatki wyrastające ze skalnych szczelin.

Pionowe ściany wąwozu tworzą wielką zębatkę – skały zachodzą na siebie na zakładkę, a człowiek czuje się jak mały korbik wciśnięty w ten potężny mechanizm.

Na końcu szlaku czeka na Was wioska Aradena. Choć została opuszczona przez mieszkańców w latach 50. to pozostałe domy dadzą Wam dobry zarys tego, jak wyglądała tradycyjna kreteńska architektura.

Szczególnie ciekawym punktem jest most łączący obie strony wąwozu Aradena zawieszony na 138 metrach. Stąd możecie wychylić się i podziwiać głębię wąwozu, a co odważniejsi — skoczyć na bungee.

Trasa 7#: Lutro – Chora Sfakion

Poziom zaawansowania: łatwy/ średniozaawansowany
Dystans: 7,5 km
Średni czas przejścia: 2,5 godziny
Maksymalna wysokość: 122 m

Do Loutro dojdziecie jedynie pieszo lub dopłyniecie łódką. Po kawie w przybrzeżnej kawiarni, gdzie fale wesoło tańczą pod drewnianym pomostem, ruszcie w kierunku plaży Glyka Nera.

Nazwa plaży Glika Nera wzięła się od słodkiej wody, która podobnie jak na wcześniejszej plaży Agios Pavlos, wypływa spod ziemi tuż przy styku z morzem. Jeżeli nieco wyżej wykopiecie dołek, spokojnie możecie napełnić butelki pitną wodą. W lecie strumień słodkiej wody schodzi do morza — w rezultacie nici z uzupełniania zapasów wody. Za to podczas kąpieli w ciepłym morzu przyjemnie połaskoczą Was zimne prądy.

Za plażą Glika Nera czekają Was spore podejścia, strome klify i w końcu spotkanie z drogę asfaltową do Chora Sfakia. Tuż przed wejściem do miasta możecie zażyć ostatniej kąpieli nad plażą Iligas.

Jeżeli wybraliściście się na wędrówkę po wszystkich z 7 zaproponowanych trasach, to w tym momencie możecie sobie pogratulować!

 

Życzę Ci abyś poczuł jak zmęczone nogi szurają o siebie, ale ciągle brną do przodu. Jak spełniona obietnica dzikich miejsc wynagradza klejący się od potu T-shirt. Jak kubki smakowe powiększają i chłoną te same smaki ze zdwojoną przyjemnością. Może akurat na jednym z odcinków kreteńskiego E4?

 

Jeżeli spodobał Ci się ten wpis, to zainteresować może Cię także wstęp do niego, w którym podpowiadam, co musisz wiedzieć, by dotrzeć żywym z Paleochory do Chory Sfakion. Znajdziesz go TUTAJ.

Kreteński odcinek szlaku E4 między Paleochorą a Chorą Sfakion nie należy do najłatwiejszych. Ta wędrówka to jednak najlepszy sposób na zobaczenie pięknych krajobrazów i odkrywanie rozległych obszarów dzikiej przyrody, do których nie prowadzą asfaltowe drogi. Ci, którzy go przeszli wiedzą, że warto!

Dlaczego na przejście 54-kilometrowej trasy powinieneś przeznaczyć więcej dni, niż myślisz? Jak dojechać, gdzie spać? I jak wcześniej zorganizować wędrówkę, by później mieć jak najwięcej czasu do cieszenia się nią? W tym wpisie zebrałam wszystko, co pomoże Ci żywym pokonać szlak na południowej Krecie!

Tydzień w maju albo we wrześniu

Szlak E4 to długodystansowy europejski szlak znany wszystkim wielbicielom wędrówek. Choć przez Kretę ciągnie się przez prawie 320 km, to od zeszłego roku po głowie chodził mi konkretny kawałek: Paleochora – Chora Sfakion.

Odcinek między Paleochorą, a Chorą Sfakion to 54 kilometrów. Na jego przejście wystarczy 3-4 dni, ale lepiej byście zwolnili i zagospodarowali sobie co najmniej tydzień.

Szlak przecina wiele niesamowitych plaż, wąwozów, wioseczek, tawern. Przechodzi też przez miejsca, dla których warto z niego zboczyć: słynną Samarię, wąwóz Aradena czy Tripiti. Skoro już pokonujecie taki kawał drogi na południe Krety to szkoda przez nią przebiec albo odkładać odwiedziny „na potem”.

Najlepszy na przejście szlaku jest maj i wrzesień. Pogoda jest stabilna, a obfite deszcze i idące z nimi w parze osunięcia terenu, rzadkie. Wędrówka w słońcu przy średnio 24 stopniach jest przyjemna. Naturalna klimatyzacja w postaci delikatnego wietrzyku uratuje tych, którzy unikają odsłoniętych, nasłonecznionych przestrzeni.

W miarę pewna pogoda oczywiście nie zwalnia Was przed sprawdzeniem prognozy i przygotowaniem się na wszelkie opcje.

Samolotem, statkiem, autobusem, na nogach albo… wszystkim po trochu!

Już samo dotarcie na początek szlaku wymaga nieco wysiłku. Najpierw musicie dojechać na Kretę, a najlepiej do Chani, która ma najlepszą siatkę połączeń z południową częścią wyspy. Do stolicy Krety dostaniecie się promem z Pireusu albo samolotem. Bezpośrednie loty z Polski, jak i z Aten realizują takie linie jak Aegean czy Ryanair.

Z Chani już niecałe dwie godziny jazdy dzielą Was od Paleochory, skąd możecie zacząć wędrówkę. Ze stolicy Krety możecie dojechać także do Chora Sfakion, czyli punktu końcowego szlaku. Oczywiście trasę możecie przejść w przeciwnym kierunku.

Szlak E4 nie tworzy pętli dlatego najlepiej skorzystajcie z komunikacji publicznej. Kursy z Chani do Paleochory lub do Chora Sfakion obsługuje KTEL Chanion (odpowiednik PKS). Aktualne rozkłady znajdziecie na stronie www.e-ktel.com/en/services/dromologia

Otwartych przestrzeni i kreteńskich widoków nigdy mi za wiele, dlatego wędrówkę chciałam zacząć 20 km wcześniej – na zachód od Paleochory, przy plaży Elafonisi. Niestety autobusy na początku maja w ogóle nie kursowały w tamtym kierunku. Jak będzie w Waszym przypadku? Najlepiej zadzwońcie do KTEL Chanion i dopytajcie. Do Paleochory udało mi się dojechać autobusem „widmo” nieistniejącym w żadnym rozkładzie.

Gdzie spać, co jeść?

Pokoje do wynajęcia znajdziecie w każdej miejscowości i wioseczce, przez którą przechodzi szlak E4. Im większa miejscowość, tym większy wybór. Szczęśliwie brak tu „hotelomolosów” i innych brzydactw. Najwięcej noclegów znajdziecie w Paleochorze, Chorze Sfakion, Agia Roumeli, a nieco mniej w Sougia i Loutro. Najbardziej kameralne są domki przy plaży Likos i Finikas.

Tym, którzy wolą hotel pod tysiącem gwiazd polecam płatne pole namiotowe w Paleochorze i całkowicie bezpłatne w Agia Roumeli, tuż przy wyjściu z Samarii. Dalsze odcinki szlaku nie mają bazy campingowej. Czeka na Was za całe mnóstwo plaż. Idealne na rozłożenie namiotu są Anidri, Domata i Glika Nera, choć właściwie przy każdej zatoczce znajdziecie kawałek płaskiego terenu.

Oferta jedzeniowa jest tak samo rozbudowana, jak noclegowa. Oprócz prowiantu na drogę, który znajdziecie w lokalnych sklepikach czy piekarniach, przynajmniej raz zasiądźcie w tawernie. Nie przepuśćcie okazji, by spróbować oblaną miodem sfakiani pita, która słodkość naleśnika przełamuje serową słonością i nadziewane kwiaty cukinii.

Na tym szlaku umierają ludzie

Właściciel tawerny w Agia Roumeli nie wychodził z podziwu nad ignorancją turystów (szczególnie niemieckich). Rozżalony, przez prawie pół godziny opowiadał jak w odpowiedzi na wartościowe porady, otrzymuje rozbawione spojrzenia. Wzrok pełen przekonania, że „ja wiem lepiej”.

To, że na szlaku między Paleochorą, a Chorą Sfakion umierają ludzie, brzmi dramatycznie. Ale jest prawdą. A to zapuścili się w nieznany wąwóz i utknęły na amen, a to źle oszacowali, ile wody potrzebują. Gdy to piszę w drugiej karcie mam otwarty artykuł o śmierci francuskiej turystki, która straciła równowagę i spadła ze ścieżki. Całkiem niedawno polskie media obiegła informacja o naszym rodaku, który zaginął w pobliżu wąwozu Tripiti.

Szlak E4 zabił wielu swoją popularnością. Niektórym wydaje się, że skoro tyle ludzi po nim chodzi, to musi być świetnie utrzymany. Jakie będzie ich zdziwienie, gdy zobaczą odcinek kreteński!

Szlak na Krecie oznaczony jest żółto-czarnymi znakami oraz blaszanymi tablicami. Czasem gęściej, czasem rzadziej. Czasem zaś żółto czarne oznaczenia bez zapowiedzi zmieniają się w czerwone osprejowane kropy. Pamiętajcie, że szlaki w Grecji różnią się od tych w Polsce, o czym pisałam nie raz.

Jak przebyć szlak bezpiecznie? Przede wszystkim musicie znać swoje możliwości, ograniczenia, a także mieć dużo pokory, by wiedzieć, kiedy zrezygnować. Wędrówkę polecam co najmniej średniozaawansowanym. To nie jest spacer, który robi się „na spontanie”.

Ścieżka przebiega wzdłuż linii brzegowej. Największe wzniesienie ma 460 metrów – nie ma więc morderczych podejść. Są za to piorunujące widoki, pod którymi trzęsą się nogi. Szczególnie gdy po ścieżce możecie przejść tylko bokiem, grząskie kamyczki ślizgają się pod stopami, a na plecach macie parę kilogramów.

Pamiętajcie, że do większości miejsc, przez które prowadzi szlak dojść można tylko na nogach lub dopłynąć łódką. Wielu z Was na pewno doceni tę niedostępność, ale nie ukrywajmy – utrudnia ona jakiekolwiek akcje ratunkowe.

Dla własnego bezpieczeństwa spiszcie wcześniej numer telefonu kursujących stateczków, który znajdziecie przy każdej plaży. Mogą się Wam przydać na powrót lub by ominąć trudniejszy odcinek trasy.

Woda, woda i jeszcze raz woda

By do końca trasy dotrzeć żywym, pamiętajcie dużym zapasie wody. Gdzieniegdzie spotkacie źródła, ale nie bierzcie ich za pewnik. W zależności od pory roku małe oazy znikają, a woda w nich staje się niezdatna do picia.

Ilość wody, jaką potrzebujecie, oceńcie według własnych potrzeb. Ja na dzień wędrówki brałam 3 litry. Nie zdarzyło się, bym wypiła je w całości, ale jak mówi stare polskie porzekadło: lepiej nosić, niż się prosić. Szczególnie, gdy nie ma kogo!

Zabierzcie ze sobą czapkę i dobre buty trekkingowe. Najlepiej z twardszych materiałów, wykończonych gumą na czubkach. Kreteńskie skały nie mają litości i tną, co popadnie. Przydadzą się także kijki trekkingowe, choć na niektórych fragmentach lepiej mieć wolne ręce.

Przed wyjściem na szlak podpytajcie miejscowych o warunki na trasie. Nawet jeśli nie są urodzonymi wędrowcami, to gwarantuję, że są lepiej poinformowani niż niejeden serwis internetowy. To lokalni pamiętają ostatnie ulewy, wiedzą o osuniętych kawałkach szlaku albo o najbardziej niebezpiecznych partiach. Skorzystajcie z tego!

Czy warto przejść ten szlak i dlaczego tak

Postraszyłam, przeraziłam… Część z Was pewnie już dawno zrezygnowała z przejścia szlaku między Paleochorą a Chorą Sfakion. Dla tych co zostali powiem jedno: naprawdę warto podjąć to wyzwanie!

Szlak przebiega przez mnóstwo przepięknych plaż, takich jak Domata z skalnymi ścianami tak wysokimi, że rozboli Was szyja od zadzierania głowy. Albo jak Agios Pavlos z X-wiecznym bizantyjskim kościółkiem na piasku.

Na trasie zobaczycie mnóstwo magicznych miejsc jak Glika Nera, gdzie słodka woda tryska spod kamyczków, po czym  – jak gdyby nigdy nic – znika w słonym morzu.

Wędrówkę umilą małe oazy, jak wyjęty z baśni Lissos ze swoim archaicznym źródłem. Albo Loutro z bielonymi domami i lśniącą lazurową zatoka, gdzie w kawiarniach woda hipnotyzująco kołysze się pod drewnianym podestem.

Oprócz pocztówkowych punktów, sama droga jest niezmiernie ciekawa. 54 kilometrowy odcinek jest tak zmienny, że ani przez chwilę nie nudzi. O 7 pomysłach na krótsze wędrówki wzdłuż tego szlaku E4 przeczytacie w TYM wpisie. Życzę Wam abyście sami mogli przekonać się o ich pięknie!

Mam nadzieję, że pomogłam Wam w przygotowaniu się do wędrówki nadmorskim odcinkiem kreteńskiego E4. Jeżeli ciągle macie jakiekolwiek pytania, dajcie znać w komentarzu. Z przyjemnością pomogę Wam zaplanować wędrówkę tak, abyście w pełni bezpiecznie mogli się nią cieszyć.